ΤΟ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟ ΡΕΠΕΡΤΟΡΙΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΒΥΣΣΑΣ της Ελένης Φ. Φιλιππίδου

Πτυχιούχου Τ.Ε.Φ.Α.Α Πανεπιστημίου Αθηνών

Το μουσικο-χορευτικό ρεπερτόριο της Νέας Βύσσας παρουσιάσει μία ιδιαιτερότητα που την κάνει να διαφέρει από τις υπόλοιπες κοινότητες του θρακικού χώρου. Στοιχεία του αστικού χαρακτήρα της Αδριανούπολης συνταιριάζονται με τους ρυθμούς της Μικράς Ασίας και της Ανατολική Θράκης, επιβάλλοντας στους χορούς συρτό βήμα και ήρεμο ύφος. Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να παρουσιάσει τους χορούς που αποτελούσαν το χορευτικό ρεπερτόριο της Νέας Βύσσας κατά τη χρονική περίοδο 1920-1960. Σήμερα κάποιοι από αυτούς τους χορούς έχουν πάψει να τελούνται, κάποιοι άλλοι έχουν μετασχηματισθεί και επιπλέον τα τελευταία χρόνια έκαναν την εμφάνισή τους χοροί από γειτονικές κοινότητες, όπως ο Ζωναράδικος, η Γίκνα, η Μπαϊντούσκα και ο Μαντηλάτος.

Συρτός (Σταυρωτός): Ο Συρτός (Σταυρωτός) είναι χορός "στα τρία". Χορευόταν το απόγευμα κάθε Κυριακής -εκτός Σαρακοστής - στην πλατεία της κοινότητας μόνο από γυναίκες. Συγκεντρωνόταν σε παρέες και άρχιζαν το χορό. Ο χορός αυτός είχε τραγουδιστικό χαρακτήρα και τραγουδιόταν αντιφωνικά χωρίς οργανική συνοδεία. Ξεκινούσαν το τραγούδι οι πρώτες μισές και συνέχιζαν οι επόμενες. Συνήθως είναι γνωστός με τα λόγια του τραγουδιού, όπως "Δυο πιδιά, καλά πιδιά", "Ντουντώρου" κ.α. Ο χορός σταμάτησε να χορεύεται στις αρχές της δεκαετίας του ’60.

Συμπιθέρα χαβασού ή Συμπιθιρίτκους: Ο χορός Συμπιθέρα χαβασού ή Συμπιθιρίτκους είναι εθιμικός χορός του γάμου. Τον χορεύουν το Σάββατο το βράδυ (την παραμονή του γάμου) τόσο στο σπίτι του γαμπρού όσο και της νύφης. Επίσης ο χορός αυτός συνοδεύει το έθιμο του "κνα". Το χορό ξεκινούν τόσο οι άντρες, όσο και οι γυναίκες. Για να μπει κάποιος μπροστά και να σύρει το χορό επιβάλλεται να βάλει λεφτά μέσα στο "τάσι" με τον "κνα". Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50 ο χορός αποτελούνταν από δύο μέρη, που εναλλάσσονταν μεταξύ τους. Το πρώτο μέρος ήταν χορός στα "τρία" και το δεύτερο μέρος, που διατηρήθηκε μέχρι και σήμερα, είναι χορός τύπου στα "τρία".

Συρτός (Καλαματιανός): Ο Συρτός (επτάσημος συρτός) χορεύεται σε όλες τις χορευτικές περιστάσεις εκτός από τα φιλικά και οικογενειακά γλέντια, τους λεγόμενους "μπάλους". Είναι ο χορός που ανοίγει όλες τις εκδηλώσεις και ο χορός που τις κλείνει. Ο χορός αυτός κατέχει ιδιαίτερη εκτίμηση στους γάμους. Επιπροσθέτως με το Συρτό χορεύουν και την πίτα, λίγο πριν τα στέφανα, τόσο στο σπίτι της νύφης, όσο και του γαμπρού. Στην περίπτωση του χορού στο σπίτι της νύφης, αυτός χορεύεται μόνο από γυναίκες και έχει τραγουδιστικό χαρακτήρα.

Αληγουρνός: Ο Αληγουρνός χορεύεται σε όλες τις χορευτικές περιστάσεις συνήθως μετά από μια σειρά ποικίλλων μελωδιών 7σημου Συρτού. Εξαιτίας της γρήγορης ρυθμικής του αγωγής εκτελείται κυρίως από τους νέους σε ηλικία, ενώ οι γηραιότεροι αρέσκονται σε πιο αργούς χορούς. Η ονομασία του χορού προέρχεται από τη λέξη "αγλήγορα" που σημαίνει γρήγορα, τουτέστιν γρήγορος χορός. Το χορευτικό του μοτίβο μοιάζει με αυτό του 7σημου Συρτού με τη διαφορά ότι οι κινήσεις του χορού είναι ελαφρά πιο πηδηχτές. Οι νεότεροι κάτοικοι της Νέας Βύσσας ονομάζουν το χορό Συρτό-Συγκαθιστό και τον χορεύουν με έντονα πηδηχτές κινήσεις.

Αντικριστός ή Καρσιλαμάς ή Τσιφτετέλι: Ο Αντικριστός ή Καρσιλαμάς είναι ένας από τους βασικότερους χορούς τον οποίο χορεύουν οι κάτοικοι του χωριού τόσο στα διάφορα φιλικά και οικογενειακά γλέντια, τους λεγόμενους "μπάλους" όσο και σε κοινωνικές περιστάσεις, όπως είναι οι αρραβώνες, οι γάμοι και τα πανηγύρια. Οι χορευτές τοποθετούνται ο ένας απέναντι απ’ τον άλλο, από όπου και η ονομασία του χορού "Αντικριστός". Η λέξη "Καρσιλαμάς" κατά μία εκδοχή (Τυροβολά 2000:17) προέρχεται από το αρχαιοελληνικό "εγκάρσιος" ή "κάρσιος", που σημαίνει χιασμός. Κατά μία άλλη άποψη (Ρόμπου-Λεβίδη 1995:183), η λέξη "Καρσιλαμάς" είναι τουρκικό ουσιαστικό, που προκύπτει από το τουρκικό ρήμα karsilamak, που σημαίνει μεταβαίνω σε προϋπάντηση, υποδοχή. Υπάρχει και μία τρίτη ερμηνεία (Λουτζάκη 1994:186), σύμφωνα με την οποία, η λέξη "Καρσιλαμάς" προέρχεται από την λέξη "καρσύ", που στην τουρκική διάλεκτο σημαίνει απέναντι. Άλλη ονομασία με την οποία είναι γνωστός ο χορός σε μια μεγάλη μερίδα κατοίκων της Α΄ γενιάς του χωριού, είναι "Τσιφτετέλι".

Βαρύς Γίσσιος "Μπαρμπούνι ή Μπαρμπουνάκι": Ο χορός αυτός έπαψε να χορεύεται στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Όπως και ο Αντικριστός έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης στους "μπάλους", όπου ιδιαίτερη θέση κατείχαν οι αντικριστές χορευτικές φόρμες, αλλά και σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όπως οι αρραβώνες και οι γάμοι. Ήταν αντικριστός χορός που χορευόταν σε κλειστούς χώρους και μονάχα από γυναίκες. Η ρυθμική του αγωγή ήταν αρκετά αργή, από όπου και η ονομασία του χορού "Βαρύς". 'Γίσσιος" λεγόταν γιατί χορευόταν "περπατητά", τουτέστιν χωρίς πολλά τσακίσματα.

Πηδηχτός: Ο Πηδηχτός χορεύεται κυρίως στους γάμους. Τον συναντάμε είτε ως δρομικό χορό κατά την μετακίνηση από το σπίτι του γαμπρού στο σπίτι της νύφης, οπότε οι χορευτές χορεύουν ελεύθερα και ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο, είτε ως ζευγαρωτό χορό στους "μπάλους". Το όνομά του το πήρε από τον τρόπο εκτέλεσης του χορού, ο οποίος χορευόταν με πηδηχτά βήματα. Στους νεότερους κατοίκους του χωριού ο χορός είναι γνωστός ως "Συγκαθιστός".

Αϊντίνκους ή Κουτσός: Και αυτός ο χορός, όπως και οι δύο προηγούμενοι, ανήκει στην κατηγορία των Καρσιλαμάδων. Ο Αϊντίνκους ή Κουτσός είναι ο κατεξοχήν χορός της Νέας Βύσσας. Παλιότερα χορευόταν σε κλειστούς χώρους και μόνο από γυναίκες. Έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης σε γάμους, σε αρραβώνες καθώς και στους "μπάλους", οι οποίοι εξελίσσονταν σε κλειστούς χώρους, που ευνοούσαν τις αντικριστές χορευτικές φόρμες. Η ονομασία του χορού προέρχεται από τον τρόπο που χορεύεται. Εκτελείται ένα κουτσό βήμα στο δεξί πόδι από όπου και η ονομασία Κουτσός. Αϊντίνκους λέγεται πιθανότατα λόγω της προέλευσής του από το Αϊδίνι της Μικράς Ασίας. Σήμερα ο Κουτσός χορεύεται σε όλες τις χορευτικές περιστάσεις, τόσο από άντρες, όσο και από γυναίκες. Συναντιέται πάντα με οργανική μουσική και χορεύεται με τη Μελωδία "Κόνιαλη", γνωστή σε όλη τη Θράκη, τη Μικρά Ασία και την Κύπρο.

Κασάπικος: Ο Κασάπικος είναι χορός που χορεύεται τόσο σε κοινωνικές εκδηλώσεις, όσο και στο δημόσιο χορό του πανηγυριού και είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους άντρες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν παίρνουν μέρος στο χορό και γυναίκες. Ωστόσο κάτοικοι της κοινότητας αναφέρουν ότι παλιότερα όταν τα όργανα "χτυπούσαν" Κασάπικο συνήθως οι γυναίκες σταματούσαν το χορό και χόρευαν μόνο οι άντρες, χωρίς αυτό να αποτελεί κανόνα. Ο χορός μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ’50 αποτελούνταν από δύο μέρη. Αργότερα παραμερίστηκε το δεύτερο μέρος και πλέον χορεύεται μόνο από λίγους καλούς χορευτές.

Αράπικος ή Μαύρος χορός: Η ιστορία αυτού του χορού χάνεται στα βάθη των αιώνων. Περιγραφή του γίνεται και από τον Ξενοφώντα στο έργο του "Κύρου Ανάβασις". Ο Αράπικος ήταν αντικριστός μιμικός χορός, που χορευόταν σε κλειστούς χώρους. Τον χόρευαν μόνο άντρες στους γάμους και ορισμένες φορές στα καφενεία του χωριού, εάν τύχαινε και υπήρχαν μουσικά όργανα. Ο χορός εκτελούνταν από δύο μόνο χορευτές που τοποθετούνταν ο ένας απέναντι από τον άλλο. Ο ένας κρατούσε δύο μαχαίρια, ένα στο κάθε χέρι, και ο άλλος παρίστανε το αρνί. Ο χορός παρίστανε ένα είδος πάλης. Ο χορευτής που κρατούσε τα μαχαίρια τα χτυπούσε και επιτίθεντο στο χορευτή που παρίστανε το αρνί, εκτελώντας εξαιρετικά συγκεκριμένες κινήσεις. Ο άλλος χορευτής άλλοτε έμενε ακίνητος και απαθής και άλλοτε προσπαθούσε να τον αποφύγει μέχρι που ο χορευτής με το μαχαίρι του έκοβε το λαιμό και αυτός σωριαζόταν στο έδαφος. Στη συνέχεια ο χορευτής με τα μαχαίρια χόρευε γύρω από το σφαγιαζόμενο αρνί επιδεικτικά πανηγυρίζοντας το κατόρθωμά του. Έπειτα υποκρινόταν πως έκοβε τα μέλη του αρνιού και τα πουλούσε. Ο χορός αυτός σταμάτησε να χορεύεται στα τέλη της δεκαετίας του ’50.

ΠΗΓΕΣ:

Φιλιππίδου Φ. Ε., (2006), Χορευτική Παράδοση & Μετασχηματισμός. Η περίπτωση του χωριού Νέα Βύσσα Ορεστιάδας του Νομού Έβρου. Ιστορική-Συγκριτική & Μορφολογική προσέγγιση, Πτυχιακή εργασία, Αθήνα: Βιβλιοθήκη Τ.Ε.Φ.Α.Α Πανεπιστημίου Αθηνών.

Φιλιππίδου Φ. Ε., Τυροβολά Κ. Β. & Κουτσούμπα Ι. Μ. (2006). Οι χορευτικές μορφές της Νέας Βύσσας στο χώρο και στο χρόνο, In Promotion of Diversity, Proceedings of the 20th World Congress on Dance Research, ISBN:960-89449-0-2 (cd-rom).

Φιλιππίδου Φ. Ε., Τυροβολά Κ. Β. & Κουτσούμπα Ι. Μ. (2007). Γενιές, χορός και μετασχηματισμός: συνδυάζοντας το δομικό με το γενεαολογικό χρόνο στη Νέα Βύσσα Έβρου, In Dancers without Frontiers, Proceedings of the 21th World Congress on Dance Research, (cd-rom).